Pietro Antonio Locatelli Introduttioni teatrali A kaleidoscope of sophisticated concerto techniques

Das Thüringer Bach Collegium hat zwei Konzertsammlungen Pietro Antonio Locatellis eingespielt, die er im frühen 18. Jahrhundert auf seinen Konzertreisen durch Deutschland präsentierte und die voller musikalischer Effekte, hochvirtuoser Passagen und anspruchsvoller Concerto-Techniken sind.

Sie spielen selbst hobbymäßig ein Instrument und sind zufällig auch noch mit exzellenten Geiger:innen befreundet – oder umgekehrt? Dann knöpfen Sie sich doch die Werke von Pietro Antonio Locatelli vor!

Die Partituren des italienischen Barockkomponisten, Geigers und Verlegers Locatelli sind durchaus virtuos, "aber es ist immer Platz für jemanden, der nicht ganz so professionell spielt", erzählt Gernot Süßmuth. Der Violinist ist Leiter des Thüringer Bach Collegiums. Sein Anliegen: die affektvollen Werke wieder zu jenen Menschen zu bringen, die nicht auf dem Podium, sondern im Wohnzimmer musizieren. "Wenn wir dazu beitragen können, indem wir zeigen, wie schön diese Musik ist, dann würde mich das extrem freuen."

Das Thüringer Bach Collegiums hat sein neues Album "Locatelli. Introduttioni teatrali" freilich nicht im Wohnzimmer, sondern in der klangtragenden Oberkirche Arnstadt aufgenommen. Mit viel Esprit macht das Ensemble dabei so oder so große Lust – sei es auf das Nachspielen oder einfach nur auf das Anhören dieser wunderbaren Musik.

Das Thüringer Bach Collegium spielt Locatelli auf historischen Instrumenten. Die Musiker geben sich unendlich viel Mühe, Locatellis reiche Palette von Ausdrucksformen in den Introduttioni teatrali mit hinreißender Ausdruckskraft und Gestaltungsphantasie auch wirklich theatralisch werden zu lassen.

Der Vortrag ist durchgehend frisch, einfallsreich, klar phrasiert und spontan. So wird die kräftige, robuste Geste genauso gepflegt wie die melancholische Seite, um dadurch den klanglichen Reichtum der Werke hervor zu streichen, die in puncto Konstruktion, Ablauf, Harmonik und Rhythmik für die damalige Zeit revolutionär waren. Zum besonderen Genuss wird das Achte Concerto, A imitazione de corni di caccia.

Das mit voller Konzentration musizierende Orchester präsentiert mit dieser auch aufnahmetechnisch hervorragenden CD ein überzeugendes Plädoyer für den Komponisten.


The Thuringian Bach Collegium performs Locatelli on period instruments. In the ravishing Introduttioni teatrali the musicians take great care of Locatelli’s rich palette of expressions and let the music become truly theatrical.

The performance is consistently fresh, inventive, clearly phrased and spontaneous. Thus, the vigorous, robust gesture is treated as much as the melancholy side, thereby bringing out the tonal richness of the works, which were revolutionary for the time in terms of construction, progression, harmony and rhythm. The Eighth Concerto, A imitazione de corni di caccia, becomes a special treat.

The orchestra, playing with full concentration, presents a convincing plea for the composer with this CD, which is also outstanding in terms of recording quality.

De concerti van Pietro Locatelli worden gekenmerkt door vindingrijkheid en verscheidenheid. Zijn Introduttioni teatrali vormen een waar vuurwerk van muzikale ideeën, contrasten en effecten, terwijl zijn Concerti grossi de virtuositeit van de solisten laten horen. Deze opname presenteert de concerten uitgevoerd door een klein ensemble. Dit was de bedoeling van Locatelli, die op zijn reizen met lokale ensembles speelde, waarbij hij zeer virtuoze en veeleisende solopassages afwisselde met eenvoudiger tutti-passages.

In zijn muziek, verlegde Locatelli de grenzen van de viooltechniek met een ongekend virtuoze en zelfs romantische visie. Het veelvuldig gebruik van uitzonderlijk hoge posities op de viool, veel capriolen in de linkerhand, waaronder dubbelgrepen en uitgerekte vingerzettingen, en de verkenning van tot dan toe zelden gebruikte boog technieken, maakte hem een pionier van vioolspel, de muziek voor viool en van de ontwikkeling van de viooltechniek in het algemeen. Ondanks zijn duidelijke fascinatie voor virtuositeit, zorgde Locatelli in de eerste plaats voor charmante, originele melodieën en persoonlijke karakterisering.

Pietro Antonio Locatelli werd geboren in Bergamo in 1695. Tussen 1716 en 1722 was hij lid van de “congregazione generale dei musici di S. Cecilia” in Rome en was hij onder de bescherming van de prelaat en toekomstige kardinaal Camillo Cybo aan wie hij in 1721 zijn Concerti Grossi op. 1 opdroeg. Locatelli was ook in dienst van de machtige familie Caetani, van de kerk (Basilica) San Lorenzo in Damaso en van andere Romeinse adellijke huizen zoals dat van kardinaal Pietro Ottoboni in diens magistraal Palazzo della Cancelleria. Ottoboni was librettist en beschermheer van Corelli, de jonge Händel, Alessandro Scarlatti, Antonio Vivaldi en Antonio Caldara.

Locatelli moet ook enige tijd in Venetië hebben doorgebracht voordat hij zich definitief in Amsterdam vestigde. In 1733 besloot hij om zijn “L’Arte del Violino” (gepubliceerd door uitgeverij Le Cène in Amsterdam) op te dragen aan de Venetiaanse patriarch Girolamo Michele Lin, als dank voor zijn gastvrijheid en zijn waardering voor zijn muziek. Tussen 1729 en 1764 woonde Locatelli aan de Prinsengracht in Amsterdam. In deze stad maakte hij carrière. Na een aantal concertreizen door Frankrijk en Duitsland vestigde Locatelli zich in 1729 definitief in Amsterdam. Hij gaf er vioolles en was er een belangrijke muziekuitgever. Hij organiseerde concerten, werd door Cornelis Troost geportretteerd en leidde het door hem opgericht Collegium Musicum. Na zijn dood in 1764 werd zijn immense bibliotheek met boeken over de meest uiteenlopende onderwerpen geveild.

Locatelli componeerde “L’Arte del violino”, op. 3, een bundel van twaalf concerti voor viool en strijkers. De bundel bevat tevens 24 technisch immens moeilijke capricci voor soloviool, de voorlopers van de 24 Capricci op. 1 van Niccolò Paganini. Hij componeerde in de lijn van Corelli in een stijl te vergelijken met die van Antonio Vivaldi. Naast Jean-Marie Leclair, met wie hij samen speelde in Londen en aan het hof in Kassel, was hij de grootste vioolvirtuoos van zijn tijd. Locatelli componeerde tussen 1721 en 1762, 24 concerti grossi, 12 sonaten voor fluit en basso continuo, “L’Arte del violino” (12 vioolconcerti en 24 capricci voor vioolsolo), ouverturen, triosonaten en vioolsonaten. Waarschijnlijk componeerde hij de concerti tussen 1723 en 1729, de jaren waarin hij voornamelijk optrad aan prinselijke hoven in Italië en Duitsland.

Na zijn studies, o.a. bij Prof. Heinz Schunk, werd de violist, Gernot Süßmuth, concertmeester van het Rundfunk-Sinfonie-Orchester Berlin. Later vervulde hij dezelfde rol in de Staatskapelle in Berlijn en in de Staatskapelle in Weimar. Van 1983 tot maart 2000, wijdde Gernot Süßmuth het grootste deel van zijn tijd aan het Petersen Quartet, waarmee hij tal van concerten speelde en cd’s opnam, waarvan sommige bekroond werden. Hij richtte samen met de cellist, Hans-Jakob Eschenburg, het Aperto Piano Quartet op, en naast met dit kwartet, speelde hij ook samen met Steven Bishop, Paul Meyer, Norbert Brainin en Martin Lovett, en in november 2001, tijdens Furtwängler-Tage in Jena, met Daniel Barenboim. Gernot Süßmuth is de artistiek leider van het European Union Chamber Orchestra en gedurende een aantal jaren wijdde hij zich aan de opleiding van jong muzikaal talent aan de conservatoria van Berlijn en Weimar. In 2004 werd hij ereprofessor aan de Franz Liszt Muziekacademie in Weimar en in 2008, richtte hij met Mirijam Contzen, Ulrich Eichenauer en Peter Hörr, het “Waldstein Quartet” op.

Het Thüringer Bach Collegium speelt werken van Johann Sebastian Bach, zijn voorouders (uit het Altbachische Archiv), zijn zonen en zijn tijdgenoten, op historische instrumenten. Het ensemble staat onder leiding van Gernot Süßmuth. Christian Bergmann, algemeen directeur en contrabassist, speelt al 17 jaar in de Staatskapelle Weimar. Beide musici kwamen reeds in hun vroege jeugd in contact met de muziek van J.S. Bach. Johann Sebastian Bach leefde immers de eerste 30 jaar van zijn leven, in Eisenach, Arnstadt en Weimar en andere kleinere plaatsen in Thüringen. Christian Bergmann bv. werd geboren in Arnstadt en gedoopt in de Bachkerk. De 12 leden van het Thüringer Bach Collegium zijn Dagmar Spengler-Süßmuth (cello) en Gernot Süßmuth (viool), Christian Bergmann (contrabas), Alexandre Castro-Balbi (cello), Jörg Reddin (orgel/klavecimbel), Jonathan Kliegel (altviool), David Castro-Balbi (viool), Irina Zwiener (viool), Raphael Hevicke (viool) (foto), Jürgen Karwath (viool/altviool), Frank Forst (fagot) en Rupprecht Johannes Drees (trompet). Niet te missen!

[…] Hallo und willkommen zum dritten Teil. In diesem letzten Teil starten wir mit Musik des Italieners Pietro Antonio Locatelli. Der ist 10 Jahre nach Bach geboren und ein Mann, der so ein bisschen in der zweiten Reihe der Barock-Komponisten steht. Wie sein älterer Kollege Heinrich Biber, den Sie vorhin schon hören konnten, war auch Locatelli ein brillanter Geiger – ein rastloser Virtuose, der kreuz und quer durch Deutschland und Europa gereist ist. Stationen waren dabei u. a. München, Berlin, Frankfurt, Kassel und schließlich Amsterdam, wo er 1764 auch gestorben ist.
Das Thüringer Bach Collegium hat gerade eine ganze CD mit Konzerten von Locatelli aufgenommen unter dem Titel „Introduttioni teatrali“. Hier kommt daraus Locatellis Concerto D-Dur, op. 4 Nr. 7…

Musik Locatelli – 15´05
CD audite 97.821, Tracks 19 – 22

Das Thüringer Bach Collegium mit dem Concerto D-Dur, op. 4 Nr. 7 von Pietro Antonio Locatelli. Locatelli, 10 Jahre nach Bach geboren und ein Italiener mit vielen Stationen in Deutschland. Das Thüringer Bach Collegium spielt seine Concerti op. 4 auf seinem neuen Album „Introduttioni teatrali“. Wunderbare Barockmusik, die ein bisschen im Schatten der großen Namen Bach, Telemann oder Händel steht. […]